Serbest meslek faaliyetini kendi nam ve hesabına, mutat meslek halinde sürdüren; avukat, doktor, diş hekimi, veteriner hekim, mimar, mühendis, müşavir, serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir, yeminli mali müşavir, danışman, ressam, yazar, bestekar, kimyager, noter, öğretmen, artist, menajer, senarist, yönetmen, ebe, sünnetçi, arzuhalci, rehber ve sağlık memuru vb. kişiler serbest meslek erbabıdır.
Serbest meslek faaliyeti, sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari niteliği olmayan işlerin işverene bağlı olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.
Her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır. Tahkim işleri dolayısıyla hakemlerin aldıkları ücretler ile kolektif, adi komandit ve adi şirketler tarafından yapılan serbest meslek faaliyeti neticesinde doğan kazançlar da serbest meslek kazancıdır.
Serbest meslek faaliyetinin bir işverene tabi olarak yapılması halinde, elde edilen gelir ücret geliri olarak vergilendirilir. Aşağıda sayılan işleri yapanlar da serbest meslek erbabı sayılmaktadırlar:
Gümrük komisyoncuları, bilumum borsa ajan ve acenteleri, noterler, noterlik görevini ifa ile mükellef olanlar.
Bizzat serbest meslek erbabı tarifine girmemekle beraber serbest meslek erbabını bir araya getirerek teşkilat kurmak veya bunlara sermaye temin etmek suretiyle veya sair suretlerle serbest meslek kazancından hisse alanlar.
Dava vekilleri, müşavirler, kurumlar ve tüccarlarla serbest meslek erbabının ticarî ve meslekî işlerini takip edenler ve konser veren müzik sanatçıları.
Vergi Usul Kanununun 155 inci maddesinde belirtilen şartlardan en az ikisini taşıyan ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci, rehber gibi mesleki faaliyette bulunanlar.
Serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif ve adi şirketlerde ortaklar, adi komandit şirketlerde komandite ortaklar.
5510 sayılı Kanunun ek 10 uncu maddesi uyarınca anılan Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında; sigortalı sayılan hekimler ile tıpta uzmanlık mevzuatına göre uzman olan kişiler.
Bir hesap döneminde serbest meslek faaliyeti karşılığında tahsil edilen para ve para ile temsil edilebilen menfaatlerden bu faaliyet dolayısıyla ödenen giderler indirildikten sonra kalan fark serbest meslek kazancıdır.
Müşteri veya müvekkilinden, serbest meslek faaliyeti ile ilgili olmak üzere para ve ayın şeklinde alınan gider karşılıkları da serbest meslek kazancına ilave edilir.
Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin yani menkul ve gayrimenkul malların aşınmalarına, eskimelerine karşılık olarak yıllık kârdan ayrılan belirli orandaki payın satılması halinde, alınan bedel ile bunların envanter defterinde kayıtlı değerleri arasındaki müspet fark kazanca ilave edilir.
Vergi, resim, harç, keşif, şahitlik, bilirkişilik ve ekspertiz gibi hususlara harcanmak üzere müşteri veya müvekkilden alınan ve tamamen bu hususlara harcanan para ve ayınlar serbest meslek kazancına dahil edilmez.
Serbest meslek erbapları “Serbest Meslek Kazanç Defteri” tutarlar. Kollektif, adi komandit ve adi şirketler de mesleki kazançlarını Serbest Meslek Kazanç Defteri üzerinden tespit ederler. Bu şirketlerin bilanço esasına göre tuttukları defterler serbest meslek kazanç defteri yerine geçer. Serbest meslek kazanç defterine işlemlerin günü gününe kaydedilmesi zorunludur.
Serbest meslek erbabının haberdar olması şartıyla; kendi adına, kamu müessesesine, icra dairesine, bankaya, notere veya postaya para yatırılması, Serbest meslek kazancı olarak doğan alacağın başka bir şahsa temliki veya müşterisine olan borcu ile takası da tahsil hükmündedir.
Serbest meslek faaliyetinde bulunan serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için iki nüsha “Serbest Meslek Makbuzu” düzenlemek ve bir nüshasını müşteriye vermek, müşteri de bu makbuzu istemek ve almak zorunluluğu vardır. Vergiden muaf olmayan serbest meslek erbapları serbest meslek makbuzlarını 1/6/2020 tarihinden itibaren elektronik serbest meslek makbuzu (e-SMM) olarak düzenleyeceklerdir.
Yeni işe başlayan serbest meslek mensupları 1/2/2020 tarihinden itibaren işe başladıkları ayı izleyen 3’ncü ayın sonuna kadar e-Serbest Meslek Makbuzu düzenlemeleri gerekmektedir.
Ayrıca, Belge düzenleme zorunluluğu bulunmayanlara yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları mallar için malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami 7 gün içinde gider pusulası düzenlemeleri gerekmektedir.
Malın veya hizmetin bedelinin, bahse konu süre içinde satıcıya; banka, posta makbuzu, veya 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun kapsamında yetkilendirilmiş ödeme kuruluşları aracılığıyla ödenmesi halinde, bu kurumlarca gider pusulasında bulunması zorunlu bilgileri ihtiva edecek şekilde düzenlenen belgeler yani dekont, makbuz gibi belgeler gider pusulası yerine geçtiği için ayrıca gider pusulası düzenlemeyecekler.
Serbest meslek kazancının tespitinde hasılattan i mesleki kazancın elde edilmesi ve devam ettirilmesiyle ilgili genel giderlerini indirirler. İkametgâhlarının bir kısmını iş yeri olarak kullananlar, ikametgâh için ödedikleri kiranın tamamı ile ısıtma ve aydınlatma gibi diğer giderlerin yarısını indirebilirler.
Bir örnek vermek gerekirse; mimar olarak faaliyeti yürüten bir gerçek kişi, 3vini hem işyeri hem de konut olarak göstererek projeler çizmektedir. Ev için Aylık 30 Bin TL kira ve 10 Bin TL’de aydınlatma ısıtma ve sair gider ödüyor. Bu durumda 30 Bin TL kiranın tamamı ile aydınlatma, ısıtma ve sair giderlerinin ise yarısını mesleki kazancından indirebilecektir.
İş yeri kendine ait olanlar ise kira yerine işyerinin amortismanı indirebilecektir. ikametgâhını aynı zamanda işyeri olarak kullananlar ise amortismanın yarısı ile istıtma, aydınlatma ve sair giderlerini gider yazabilecektir.
İşyerlerinde çalışan personelin iş yerinde veya iş yerinin müştemilatındaki iaşe ve ibate giderleri, tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri ve emekli aidatları ile giyim giderleri.
Mesleki faaliyetle ilgili seyahat maksadının gerektirdiği süre ile sınırlı olmak şartıyla seyahat ve ikamet giderleri,
Mesleki faaliyette kullanılan tesisat, demirbaş eşya ve envantere dâhil taşıtlar için Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrılan amortismanlar. Ancak özel tüketim vergisi ve katma değer vergisi hariç ilk iktisap bedeli 2023 takvim yılı için 500.000 TL’yi söz konusu vergilerin maliyet bedeline eklendiği veya binek otomobilin ikinci el olarak iktisap edildiği hâllerde, amortismana tabi tutarı 2023 takvim yılı için 950.000 TL’yi aşan binek otomobillerinin her birine ilişkin ayrılan amortismanın en fazla bu tutarlara isabet eden kısmı gider yazılabilir. Bu hükmün uygulanmasında binek otomobilin iktisap edildiği tarihte yürürlükte olan tutar dikkate alınır.
Kiralanan veya envantere dâhil olan ve işte kullanılan taşıtların giderleri (Taşıt giderlerinden kasıt genel olarak taşıtların tamir, bakım, yakıt gibi giderleridir.). Ancak binek otomobillerine ilişkin giderlerin en fazla %70’i ve kiralama yoluyla edinilen binek otomobillerinin her birine ilişkin aylık kira bedelinin 5.500 TL’lik (2023takvimyılıiçin17.000TL,2024takvimyılıiçin26.000TL) kısmıilebinek otomobillerinin iktisabında ödenen özel tüketim vergisi ve katma değer vergisi toplamının en fazla 115.000 TL’lik (2023 takvim yılı için 440.000 TL, 2024 takvim yılı için 690.000 TL) kısmı gider olarak dikkate alınabilir.
Alınan mesleki yayınlar için ödenen bedeller.
Mesleki faaliyetin ifası için ödenen mal ve hizmet alım bedelleri.
Serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla emekli sandıklarına ödenen giriş ve emeklilik aidatları ile mesleki teşekküllere ödenen aidatlar.
Mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen meslek, ilan ve reklam vergileri ile iş yerleriyle ilgili ayni vergi, resim ve harçlar.
Mesleki faaliyetle ilgili olarak kanun, ilam ve sözleşmeye göre ödenen tazminatlar.
Her türlü para cezaları ve vergi cezaları ile serbest meslek erbabının fiililerinden doğan tazminatlar gider olarak indirilemez.
Notreler hariç arızi serbest meslek mensuplarına yapılan ödemelerden ödemeyi yapanlar tarafından aşağıdaki oranlarda sorumlu sıfatı ile gelir vergisi tevkifatı yani kesintisi yaparak muhtasar beyanname ile bağlı oldukları vergi dairesine beyan etmektedirler.
· Gelir Vergisi Kanununun 18 inci maddesi kapsamına giren serbest meslek işleri yani telif kazançları ödemeleriden %17,
· Diğer ödemelerden %20,
Oranında kesinti yapılı. Bu kesinti beyanname ile beyan edilmesini gerekiyorsa tahakkuk eden vergiden indiliri.
Arızi serbest meslek kazancı elde eden şair, romancı, ressam ve benzeri telif kazancı sahiplerinin istisna haddi altında kalanlar kazançları beyanname vermeyecekler bunlar için vergi kesintisi nihayi vergileme olacaktır. Bu meblağ 2023 takvim yılı için 129.000 TL, 2024 takvim yılı için ise 200.000 TL olarak uygulanacaktır.
Yukarıdaki istisna haddini aşan kazançlardan yapılan vergi kesintisi 2023 yılı için 1 Milyon 900 Bin TL’yi aşan kazanç için beyanname Gelir Vergisi Beyannamesi verileceği için daha önce kesilen vergi kesintisi de tahakkuk eden vergiden indirilecektir. 1 Milyon 900 Bin TL’yi aşmayanlar için ise daha önce kesinti yolu ile alınan vergi nihayi vergi olacaktır. Bu meblağ 2024 yılı için 3 Milyon olarak uygulanacaktır.
Avrupa Birliği organlarıyla akdedilen anlaşmalar çerçevesinde proje karşılığı sağlanan hibelerle finanse edilen ve yaptıkları serbest meslek işleri dolayısıyla bu işleri icra edenlere yapılan ödemelerden, Gelir Vergisi Kanununa eklenen geçici 84 üncü maddeye istinaden 18/4/2013 tarihinden itibaren vergi kesintisi yapılmaz. Söz konusu hibelerle gerçekleştirilecek projelere ilişkin olarak bu fondan yapılan harcamalar, gelir ve kurumlar vergisi matrahının tespitinde gider ve maliyet olarak dikkate alınmaz.
7194 Sayılı Kanunun 16’ncı maddesiyle Gelir Vergisi Kanunu’na 94/18 fıkrasına eklenen fıkra ile; 07.12.2019 tarihinden itibaren 2004 Sayılı İcra ve İflas Kanunu ile 1136 sayılı Avukatlık Kanunu uyarınca karşı tarafa yükletilen vekalet ücretini icra ve iflas müdürlüklerine yatırılanlar yani ödeyenler tarafından gelir vergisi kesintisi yapılacağı düzenlemesi yapıldı.
