“Episteme” (sağlam bilgi) sorunu “sınanabilirlik” ölçütüne bağlanıyor. Sınanabilirlik “doğruluk değerlerine”, mantığa; bunun yol yöntemi metodolojiye varıyor. Eğitimde de en önemli sorunlardan biri “ölçme değerlendirme” sorunu olup bu konuda disiplinler oluşturulmuş bulunuyor.
En zorlu sorulardan biri evrenin boyut ve hareketlerini ölçmek ise en az bu kadar zor bir sorun da “insanı” ölçmekte, insanın nasıl ölçülüp biçilebileceğinde yatıyor.
Sınavlar ölçme değerlendirmenin en yaygın yol yöntem ve araçlarından birini oluşturuyor. Sınavların tarihi ve anlamı, gerek sosyoloji gerek psikoloji gerekse eğitim bilimlerinin önemli bir merakını ve araştırma konusunu oluşturuyor; her bir çocuğumuzun ve ailemizin kaderini belirliyor.
“Sınavların tarihi ne kadar geriye gider?” diye sorulursa “kalu belâ (evet dedik)” diye akaide imana dair bir Kur’an deyimi aklıma düşüyor. TDK’ye göre, “(ka:lu:bela:, l’ler ince okunur), Arapça ḳālū + bela. 1. isim, din bilgisi. İslam inancına göre, ruhlar yaratıldığında Allah’ın “Ben sizin Tanrı’nız değil miyim?” sorusuna ruhların verdikleri “evet” cevabı. 2. isim, mecaz. Çok eski zaman.”
Ruhların yaratılışı ile başlıyor sanki sınavlar.
“Kalu belâ (evet dedik)” ayeti veya sınavlar her şeyden önce “Ceza yeme ehliyeti” veya “Kainatla ödüllendirilmek” için bir meşruiyet ölçütü (Kendisinin mesul tutulması için bir ölçüt) ve aynı zamanda “diyeti” (Buna sürekli tanıklık etmek, iman etmek, şükretmek) ile ilgili sayılabilir.
İlgili bazı ayetler şu şekilde: Araf (172) Hem Rabbin Ademoğullarının bellerinden zürriyetlerini alıp onları nefislerine karşı şahit tutarak: “Rabbiniz değil miyim?” diye şahit gösterdiği zaman “Evet Rabbimizsin, şahidiz !” dediler. Kıyamet günü “Bizim bundan haberimiz yoktu!” demeyesiniz, (173) Yahut, “Ancak, atalarımız şirk koştular, biz ise onlardan sonra gelen bir nesil idik; şimdi o batılı tesis edenlerin yaptıklarıyla bizi helak mı edeceksiniz?” demeyesiniz diye (174) İşte ayetleri böyle ayrıntılı olarak açıklıyoruz, olur ki dönerler.”
Diyanetin tefsirine göre “Allah Teâlâ insanoğlunun doğasına ya da fıtratına kendisinin varlık ve birliğini tanıma, kavrama ve dolayısıyla kendisine inanma yeteneğini yerleştirmektedir. Şu halde Allah, her insanı, iman etmesi için yeterli zihni ve psikolojik donanıma sahip kılmakta; iç ve dış alemde kendi varlığına ve birliğine kılavuzluk edecek birçok kanıtlar yaratmaktadır; böylece O, sanki insanlara, “Ben sizin rabbiniz değil miyim?” diye sormakta, onlar da “evet” diyerek bunu tasdik etmektedirler. İnsanın doğasındaki iman kabiliyeti bu âyetlerde temsilî bir dille anlatılmış bulunmaktadır (Zemahşerî, II, 103). (…) Hz. Peygamber’in, “Her doğan çocuk fıtrat üzere doğar” anlamındaki hadisi de (Buhârî, “Cenâiz”, 93; Ebû Dâvûd, “Sünnet”, 18) bunu anlatmaktadır.” (https://kuran.diyanet.gov.tr/.../172-173-ayet-tefsiri).
