5 Aralık Dünya Toprak Gününde Toprağın Yaşamımızdaki Yeri (Toprak ve Yaşam) başlıklı semineri bugün bölümümüzde sunuldu. Sunuya ilişkin kısa özet aşağıda. Konuyu ilişkin yazdığım önümüzdeki yıllarda toprak gününü kutlamanın nedeni önemi ve toprak konusunda farkındalığın önemini konulu makalemi bilgilerinize sunarım. “Toprak yoksa canlı yoktur. Canlı yoksa toprak yoktur” anlayışı ile gıdamızı sağlayan toprağı koruyalım ve amacın dışında kullandırtmayalım.  Konuşmamın özeti:

Birleşmiş Miletler Genel Kurulu, Aralık 2013’teki 68. olağan toplantısında, Karalın doğu günü olması nedeniyle 5 Aralık tarihini Dünya Toprak Günü olarak kabul ve ilan edilmiştir. Dünya Toprak Gününün kutlanmasının amacı; insanları toprakla bütünleştirmek ve insan hayatında en kritik öneme sahip olan toprak varlığın çok yönlü değerini küresel anlamda farkındalık yaratacak şekilde ortaya koymaktır.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (UN FAO) tarafından 2013 yılından beri kutlanan Dünya Toprak Gününde “sağlıklı ekosistemlerin ve insan refahının devamlılığı ve buna bağlı gıda güvenliğinin önemini vurgulamayı amaçlamaktadır. Bu günde genelde kompleks bir ortam olarak toprağın önemi ve toprak yönetimindeki sorunlar ve zorlukları ele alınmaktadır. Her yıl bir teme ile kutlanan Toprak Günü için bu bağlamda başta toprağı yasal olarak koruma görevi olan hükümetleri, sivil ve yarı resmi örgütleri, toplulukları ve tek tek bireylerin toprağın amaç dışı kullanımını önlemeleri için çaba harcaması hatırlatılmaktadır. Ayrıca insanlığın her alanda sürdürülebilirliğini sağlayan toprak sağlığını iyileştirecek uygulamaları benimsemesi için çaba sarf etmeye davet eden etkinlikler düzenlemektir.

Dünya Toprak Gününün Amacı:
1) Artan Dünya nüfusun gıda talebi konusundaki baskılarını karşılamasında toprağın sürdürülebilirliğinin anahtarı role sahip olduğunu gerçeği ile toprağın önemini vurgulamak.

2) Sağlıklı topraklara ve dolayısıyla gıda güvenliği sağlanmış bir dünyaya katkıda bulunmak için sürdürülebilir toprak yönetiminin teşvik edilmesini savunmak.

3) Sürdürülebilir toprak yönetiminin ekonomik ve sosyal önemini tanımlamak, politika yapıcılara konunun önemini hissettirmek.

 4) Çölleşme, arazi ve toprak bozulması ve kuraklığın küresel düzeyde sorunlar olduğunu ve bunların tüm ülkelerin sürdürülebilir kalkınmasına ciddi kısıtlamalar getirmeye devam ettiğinin vurgulanmasını sağalmak.

BM FAO Tarafında Toprak Hakkında Bazı Bilgiler
Toprak, gezegenimizin biyolojik çeşitliliğinin veya yer yüzeyinden yaşayan her dört canlıdan birinden fazlasına ev sahipliği yapmaktadır. Oysa biz bu evrenin sadece %1’ini biliyoruz. Çoğunluğu hakkında çok az bilgimiz var.
• Karasal biyoçeşitliliğin neredeyse %50’si toprakta yaşar veya hayatlarının bir kısmını toprakta geçirirler.
• Topraktaki organizmalar yaşamını sürdürmek için koordineli bir çaba içinde 7/24/365 çalışarak toprağa canlılık katmaktadırlar.
• 1 kaşık toprakta, Dünya’daki insan sayısından ve canlı türlerinden daha fazla organizma bulunmaktadır.
• Tür zenginliği, daha besleyici ve daha güvenli gıda üreten sağlıklı bir toprağın temel bir bileşenidir.
• Dünya nüfusu gündüzde 8 milyar ve 2050’ye kadar neredeyse 10 milyara ulaşacağı bunun gıda talebi üzerinde çok ciddi baskı oluşturacaktır.

• Toprak organizmaları bitki büyümesini destekler ve tarımsal üretimi iyileştirir.

• Gıdaların %95’i topraktan sağlanır. Ancak dünya topraklarının %33’ü hâlihazırda bozulmuş durumda ve %90’dan fazlasının da 2050 yılına kadar bozulacağı beklenmektedir.
• Arazi ve toprak bozulması, küresel gıda güvenliği ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine (SKH’ler) ulaşılması için büyük bir tehdit oluşturuyor – dünya çapında en az 3.2 milyar insanın refahını tehlikeye atıyor.
• Toprak organizmaları aynı zamanda ilaç kaynağıdırlar ve insan sağlığını destekler. Bu bağlamda toprak organizmaları ve kimi bileşikleri doğal bir eczanedir. Enfeksiyonlarla savaşmamıza yardımcı olması için aldığımız antibiyotiklerin çoğu toprak mikroorganizmaları kullanılarak yapılır.
• Toprak organizmaları, kirleticileri parçalayarak veya çıkardıkları salgılar ile toprak kirliliğinin giderilmesine katkıda bulunur.
• Toprak organizmaları başta mikoriza mantarları toprakta karbonun depolanmasını sağlayarak iklim değişikliğine uyum sağlama ve hafifletmesi konusunda kilit bir rol oynarlar.
• Toprak biyoçeşitliliği, şu anda karşı karşıya olduğumuz birçok küresel soruna doğa temelli bir çözüm sunmaktadır. Bioçeşitlilik toprak canlıları arasında sağlıklı gelişim sağlamaktadır. Ancak, erozyon, kirlilik ve yüzey sızdırmazlığı ve kentleşme nedeniyle sürdürülemez toprak yönetimi uygulamaları nedeniyle biyoçeşitlilik büyük tehlike altına girmektedir.

Toprak Canlılığı Toprakta Organik Karbonun (Maddenin) Artırılmasına Bağlıdır

Toprakta biyoçeşitliliğin zenginliğine doğrudan toprakta karbonun tutulması bağlıdır. Biyoçeşit zenginliği toprak yönetimine bağlıdır. Toprak biyoçeşitliliğinin sağlanması ve toprağın organik karbon içeriğinin artırılması toprak canlığının anlamına gelmektedir. Dünya Toprak Günü bu bağlamda farkındalık oluşturarak toprak canlılığının yaşatılmasını sağlamaktır. Toprak konusunda farkındalığının ilk görevi toprak organik karbonun önemini vurgulamaktır.

Toprakta karbonu tutmak ve uzun sürede depolamak ile yaşam geleceğimiz doğrudan ilişkili. Bu ilişki hayati önemdedir. Çünkü yaşamımızı sürdürmemiz toprağın sağladığı toprak kökenli ekosistem hizmetlerine bağlıdır.

Sürülebilir Yaşam İçin Toprak Bilgisi ve Eğitimi Önemli

Bu bağlamda gıdamızın kaynağının topraktan sağlandığının altı çizilerek “toprak yönetiminde artan zorlukları ele alarak, toprak bilincini artırarak ve toplumları toprak sağlığını iyileştirmeye teşvik ederek, sağlıklı ekosistemleri ve insan refahını korumanın önemi konusunda farkındalık yaratmayı amaçlamaktadır” (FAO, 2022).

Toprağın doğanın işlevi ve insan sağılığı için önemi daha geniş perspektiflerde başta üniversiteler, meslek okulları ve liselerde, ortaöğretim okullarında, tarımsal yayım hizmetlerin ve genel olarak kamu temelli eğitim kurumlarından okutulmalı. En elzem konu toprakta organik maddenin doğru yönetim ile karbon depolamak ve su kullanımını tutmak ekseninde çalışmalar yapılmalı. Gıda güvenliği ve güvencesi konusunda karşı karşıya olduğumuz zorlukların üstesinden gelmek için çiftçilerin uygulamaları ve çabaları ödüllendirilmeli ve sürece doğrudan katılması da sağlanması gerekir. 

Prof. Dr. İbrahim ORAŞ, Çukurova Üniversitesi, iortas@cu.edu.tr