Yıllardır Adana’da en çok dillendirilen konulardan bir tanesi bankalarda yatan mevduat tutarının çok yüksek olduğu ve bu paranın ekonomiye kazandırılamadığı ve yatırıma dönüştürülemediği söylemidir. Adana ile ilgili hemen her toplantıda bu konu dile getirilir ve insanımız yatırım yapmıyor paradan para kazanmayı tercih ediyor eleştirisi yapılır. Gerçekten bu paralar ekonomik döngüye katkı yapmadan atıl mı kalmaktadır. Yoksa bu söylemlerin gözden kaçırdığı noktalar var mıdır? Bugün Adana’da genel kabul görmüş söylemin ne kadar doğru olduğunun analizini yapmaya çalışacağım. Ancak öncelikli olarak kısa bilgiler vermek gerekir. Bankaların temel işlevi bir yandan mevduat toplamak ve bu mevduatları ihtiyaç sahiplerine kredi olarak sunmaktır. Bankaların diğer firmalardan farkı para ticareti yapıyor olmasıdır. Bu ticarette en önemli girdisi topladıkları mevduatlardır. Bu mevduatlar üzerinden faiz geliri elde ederek kredilere dönüştürürler. Mevduat olmadan kredi olmayacaktır. Bankalar topladıkları mevduatların belirli bir oranına karşılık gelen kısmını ise zorunlu rezerv olarak tutmakla yükümlüdür. Harcaması gelirinden az olan kişi ve kurumlar tasarruflarını bankaya yatırırken harcaması gelirinden fazla olanlar ise bankadan kredi talep ederler ve bankalar bir anlamda arz ve talebi buluşturma görevini yerine getirirler. O halde bir ilde toplanan mevduat miktarına bakarak toplanan tüm mevduatın atıl kaldığını söylemek yanlış olacaktır. Önce toplanan mevduatların ne kadarının kredi olarak verildiğine bakmak gerekir. Bu durum mevduatların krediye dönüşme oranı olarak ifade edilir. İkinci olarak ise kredilerin ihtisas kredisi mi yoksa ihtisas dışı krediler mi olduğuna da bakmak gerekir. Bu bilgiler ışığında değerlendirme yapmak daha doğru olacaktır.
Türkiye’de 2011 yıl sonu itibariyle 44 mevduat, kalkınma ve yatırım bankası ve bu bankalara ait yurtiçinde 9.760 şube bulunmaktadır. Şubelerin % 28.8’i İstanbul’da, %9.9’u Ankara’da, %7.3’ü İzmir’de, %4.1’i Antalya’da, %3.6’sı Bursa’da, %2.3’ü Adana’da bulunmaktadır. Bölgemiz illerine bakıldığında ise Gaziantep (%1,5), Mersin (%1.8), Hatay (%1.1), Kahramanmaraş (%0.6), Osmaniye (%0.3) oranında şubeye sahiptir.
Bölge Kentlerinde Türkiye Ortalamasının Altında Mevduat Toplanmaktadır. Şube başına en yüksek mevduat 115,8 milyon TL ile Ankara’dadır. Bu ilimizi 105,8 milyon TL ile İstanbul ve 64,4 milyon TL ile Uşak izlemektedir. Şube başına mevduatın en düşük olduğu il 15,9 milyon TL ile Kilis’dir. Türkiye genelinde bir banka şubesinin ortalama mevduatı 66.719 milyon TL’dir. Adana’da Şube başına mevduat 46.708 milyon, Hatay’da 60.642, Mersin’de 43.777 Kahramanmaraş’ta 35.948, Osmaniye’de 25.709, Gaziantep’te 34.879 milyon TL’dir. Görüldüğü üzere bölgemizde banka şubelerinin mevduatları Türkiye ortalamasının altındadır. Ön yargılarımızı değiştirecek ilk sayısal veri burada karşımıza çıkmaktadır. Sanıldığı gibi Adana’da Türkiye ortalamasının çok üzerinde bir mevduat bulunmamaktadır. Tam aksine Adana ve bölge kentleri Türkiye ortalamasının gerisindedir.
Adana’da mevduat sahipleri ağırlıklı olarak kişisel tasarruf sahipleridir. Adana’daki toplam mevduatın % 65’i Tasarruf Mevduatı, % 17’si Döviz Tevdiat Hesabı, %11’i Ticari Kuruluşlar mevduatı, %3’ü Resmi Kuruluşlar Mevduatıdır. Tasarruf mevduatının toplam mevduat içindeki oranı Osmaniye’de % 65, Mersin’de % 64, Hatay’da % 48 düzeyindedir. Ticari Mevduatın en yüksek olduğu bölgemiz şehri % 37 ile Antakya’dır. Kahramanmaraş ve Gaziantep’te bu oran %33’dür. Adana’da %17, Osmaniye’de %13’dür. Ticari mevduat açısından Gaziantep ve Kahramanmaraş ön plana çıkmaktadır. Adana’da ve Mersinde Ticari mevduat beklenenden düşük düzeydedir. Bu nedenle bankalardaki mevduatın temel kaynağı kişisel birikimler olarak görülmektedir. Tasarruf mevduatının toplam mevduat içindeki oranı Türkiye’de ortalama % 41 iken Adana Mersin ve Osmaniye’de bu oran % 65 düzeyinde ve Türkiye ortalamasının üstündedir. Bu durumda bankacılık sektörüne borç verenlerin kişisel tasarrufları verdikleri sonucu çıkmaktadır.
Adana’da Toplanan Her 100 liranın 78 lirası kredi olarak verilmektedir. Türkiye genelinde verilen kredilen % 41,5’i İstanbul’da kullanılmaktadır. Adana ise Toplam kredinin % 2,3’ünü kullanmaktadır. Birde kent bazında bankaların topladığı mevduatlara bakalım. Adana’da 2011 sonu itibariyle yer alan 13.722 Milyon mevduatın 10.722 Milyon lirası geri kredi olarak verilmiştir. Kentte toplanan mevduatın krediye dönüşme oranı %78’dir. Diğer bir deyişle Adana’da toplanan her yüz liranın 78 lirası kredi olarak verilmektedir. Yani sıkça kamuoyunda seslendirildiği gibi bu paralar atıl bir şekilde durmamaktadır. Bu oran Mersinde % 79, Hatay’da % 78 iken kredi kullanma konusunda Kahramanmaraş % 56, Osmaniye % 46, Gaziantep % 43 düzeyinde kalmıştır.
Kredilerin Türlere göre dağılımına baktığımızda tarım, gayrimenkul, mesleki, denizcilik, turizm vb ihtisas kredilerinin oranı Adana’da % 11 iken bu oran Mersin’de % 9.4, Antakya’da % 9.2, Kahramanmaraş’ta 7.9 Osmaniye’de %18.9’dur. Bölgede kullanılan ihtisas kredileri içerisinde en büyük pay tarım kredilerine aittir. İhtisas dışı genel kredilerin oranı Kahramanmaraş’ta % 92,1 Hatay’da % 90,8 Mersinde %90,4, Adana’da % 89’dur.
Adanalı Tüketmek İçin Borçlanıyor. Adana’da banka’da mevduat atıl olarak yatmaktadır söylemi bu veriler ışığında doğru değildir. Bu mevduatlar atıl yatmamaktadır. Ağırlıklı olarak ihtisas dışı kredileri finanse etmektedir. Bu kredilerin büyük bir çoğunluğunu tüketici kredileri oluşturduğu düşünülürse Adana’da bankaya mevduat olarak parasını yatıran kişiler aslında yeni iş alanlarını ve yatırımları finanse etmemektedir. Bu mevduatlar büyük bir çoğunlukla geliri harcamasını karşılamayan kesimlerin finansman açıklarını kapatmak ve günlük tüketim harcamaları için kullanılmaktadır. İşin özü borçlanarak tüketimi sürdürme alışkanlığı Türkiye’de olduğu gibi bölgemizde de sorun olmaya devam etmektedir.
Umut ediyoruz ki Adana’ya dair tartışmalarda bir ön kabul olarak sürekli söylenen “Adana’da para çok ama bankalarda atıl yatmaktadır” söylemindeki yanlışlık konusunda daha fazla ısrarcı olunmaz.
