Birinci Dünya Savaşının sonu. 1919-1923 yıllarında Anadolu’da 19 adet iç isyan çıkmıştır. İsyanların çokluğu içteki mücadelenin ne denli zorlu, sürekli ve tehlikeli olduğunu ortaya koyar ve isyanlar en büyük zararı ulusal güçlerin birleşme sürecine vermişlerdir.
İç isyanların temelinde;
İtilaf Devletlerinin istek ve çıkarları, İstanbul Hükümetlerinin Kuvayı Milliye hareketini boğmak, arkadan vurmak istemesi, etnik farklılıklar temelinde gelişen ayaklanma girişimleri ve liderlik yarışı vb. nedenler vardır.
Osmanlı, SEVR anlaşmasıyla dağıtılmış, parçalanmış, ordunun silahları elinden alınmış, Türkler Anadolu’ya hapsedilmiştir.
Yunanlılar Egeyi istila etmiş, ulema ve yerel ayanlarla tehlikeli çirkef, aşağılık bir işbirliğine girmiştir.
Bu emperyalist müdahaleye hayır diyen millici güçler bağımsızlık mücadelesini örgütlemeye çalışırken, emperyal güçlere biat etmiş İstanbul hükümetinin hançerleri Yozgat, Adapazarı, Konya vb. birçok yerde sırtlarına dayanmış ve iki ateş arasında kalmışlardır.
Vahdettin, damadı Ferit Paşa, Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi, Molla Said türü ihanet şebekesi, İngilizlerin buyruğunda İngiliz Muhipler (Sevenler) Derneği adı altında kutsal Anadolu İsyanını bastırmak için ellerinden geleni yapmışlardır.
Yüzyıllardır, cehaletin ve eğitimsizliğin kör kuyusunda, reaya (köle) olarak yönetilmiş, padişaha itaati içselleştirmiş bir halk tabi ki isyanlara katılacaktı.
23 Nisan 1920 tarihinde açılan 1. Meclis, belirleyici kimlik, ortak payda “vatanseverlik” ülküsü etrafında birleşip Kurtuluş Savaşı’nı vererek bu ülkeyi ve ulusu, Osmanlıdan kalan son toprak parçasını, misak-ı milli sınırlarını emperyalist işgalden kurtardı.
Sonra da şer ocağı saltanatı kaldırarak bağımsızlık için Lozan'da barış görüşmelerini yürüttü.
Bu isyanların içinde birisi vardır ki, Çerkez Ethem isyanı, “keşke yaşanmasaydı” dedirtecek, sağduyulu insanları duygulandırarak gözlerini yaşartacak türdendir.
Öncelikle, hain Anzavur ve Yozgat isyanlarını bastıran, Yunanlılara karşı gerilla mücadelesiyle Merkezi hükümete zaman kazandıran, Yunan yanlısı ulema ve ayanın korkulu rüyası, Kurtuluş Savaşı kahramanlarından Çerkez Ethem’i minnet ve şükran duygularımla anıyor ve selamlıyorum.
Dünya tarihinde vatanseverlik ve vatan hainliğinin arasında ince bir çizgi olması çok nadir yaşanır. İşte Çerkes Ethem olayı böyledir. Milli mücadeleye farklı bakış açıları yüzünden Ankara ile ters düşerek isyan etmiş ve ne yazık ki Yunan’a sığınmak zorunda kalmıştır.
04 Ekim 2025
Mahmut TEBERİK
m.teberik@gmail.com