Bu yazı benim değil. Yunan ekonomist ve politikacı Yanis Varoufakis’in Tekno Feodalizm adlı kitabından Prof. Dr. Ozan ÖRMECİ derlemiş. Bende o derlemeden özetledim.
Kapitalizmden Bile Daha Kötü: Tekno Feodalizm Dönemi
Kapitalizm, gelişen teknolojiler ve oluşan koşullar nedeniyle bir evrim geçirmektedir. Bu süreç, sosyalistlerin öngördüğü gibi işçi sınıfının iktidarına dayalı sosyalist bir düzenle değil, kapitalizmden daha geri bir aşama olan “Tekno Feodalizm” dönemini başlatmıştır.
Kapitalizmi hâkim kılan temel piyasa dinamikleri değişmiş ve bu nedenle eski tip kapitalizm dönemi sona ermiştir (ölmüştür). Bu yeni sistem Tekno Feodalizm, olarak tanımlanabilir.
Bu dönüşümün temel sebebi, gelişen yeni medya teknolojileri (internet, sosyal medya, ağlar vs.) doğrultusunda oluşan kapitalizmin yeni bir mutasyonu olan “bulut kapitalizmi“nin, sermayenin hâkimiyetini klasik kapitalizmin bile ötesinde yeni ve daha sert bir aşamaya taşımasıdır.
Klasik kapitalizmde, işveren ve işçi arasında emek sömürüsü ve eşitsizlik gibi sorunlar bulunurdu. Bu yeni sistemde sömürü artık uluslararası düzeyde uygulanmaktadır. Yani klasik kapitalizmi işçi sınıfının hak mücadelesi değil, kapitalin (sermayenin) aldığı yeni biçim sona erdirmiştir.
Son 20 yılda büyük güce erişen Google, Apple, Facebook ve Amazon gibi milyarlarca insana hizmet eden dev teknoloji firmaları, günümüzde sağladıkları bulut teknolojileri sayesinde yalnızca kendi çalışanlarını değil, tüm üretici güçleri sömürebilmektedirler.
Öyle ki, Amazon üzerinden bir okurun satın aldığı bir kitap için ücretin yüzde 40’lık önemli bir bölümü, üretim sürecine hiçbir katkısı olmayan Amazon’a kalabilmekte ve Jeff Bezos’u daha da zengin yapmaktadır. Kalan bölümü ise yazara, yayıncı ve çalışanlarına kalmaktadır.
Klasik kapitalizmin Tekno Feodalizm’e dönüşümünü tetikleyen iki temel neden:
1. ABD ve Çin gibi teknolojik açıdan öncü ve tekel ülkelerde internet büyük teknoloji şirketlerinin tekelindedir. İnternetteki ekonomik işlemler, şirketlerin hegemonyası altındadır.
2. 2008 küresel ekonomik krizinden kamucu politikalara dönüşle çıkamayan Batı, kapitalizmin daha da güçlendiği yeni bir ekonomik sistemi, Tekno Feodalizmi uygulamaya sokmuştur.
Bu sistem, neden feodalizme benzer?
Toprağa dayalı bir ekonomik model ve toplumsal yapıyı işaret eden feodalizmde, toprağın mülkiyetine dayalı olarak toplanan vergi veya rant ile sömürü ilişkileri belirlenir.
Tekno Feodalizm’de de benzer şekilde bulut teknolojilerinin kontrolü üzerinden rant dağılımı yapılmakta ve eşitsizlik derinleşmektedir. Mark Zuckerberg ve Elon Musk gibi yeni teknolojilere hükmeden girişimciler “yeni feodal lordlar” dır.
Avrupa Birliği (AB), Birleşik Krallık (İngiltere) ve Rusya gibi güçler, ABD ile Çin’in arkasında kalmaya mahkum büyük güçlerdir. Bunun sebebi, yapay zeka (AI), bulut teknolojileri ve mikroçip üretimi konusunda rekabet eden büyük güçlerin ABD ile Çin olmasıdır.
Karşıt görüşler
1. İnternet ekonominin etkisi artsa da, klasik ekonomi de gücünü korumaktadır. İnsanlar en az internet kadar, restoranlar, kafeler, sinemalar, AVM ve diğer ticari işletmelerden, halen bulut teknolojilerine dayalı olmayıp, geleneksel yollardan iş yapmaya devam etmektedirler.
2. Ükelerde halen devlet mekanizmaları yerinde olduğu için, özellikle kritik sektörlerde (su, gıda, enerji, ilaç vs.) devletler kendi özerkliklerini ve bağımsızlıklarını korumaya ve herhangi bir devlet ya da özel kuruluşa bağımlı hale gelmemeye özen göstermektedirler.
3. Teknoloji şirketleri barış zamanlarında güçlü olup, kriz ve savaş gibi durumlarda tüketicilerin tüketim kalıpları daha çok yaşamsal ihtiyaçlar temelinde şekillendiği için kontrol yeniden devletlerin ve klasik kapitalizme özgü şirketlerin tekeline geçebilmektedir.
Bu nedenle büyük teknoloji şirketleri, mümkün olduğunca çatışmasız ve ekonomi odaklı hareket etmeye, savaşları ve askeri teknolojilerin kâr alanlarını kontrollü çatışma bölgeleriyle sınırlı tutmaya çalışacaklardır.
Küresel kapitalizmin ve uluslararası sistemin geleceğini büyük ölçüde teknoloji şirketleri ile geleneksel sektörler (inşaat, askeri, vb.) ve devletler arasında kurulacak denge belirleyecektir.
Benim görüşüm:
Yıllarca silah, petrol, finans vb. ABD, Çin, Rusya gibi ülkeler hariç, dünyanın diğer devletlerinden çok daha güçlü ulus ötesi ya da uluslararası konvansiyonel dev şirketlerden söz ettik.
Tekno feodalizmin simgesi teknoloji şirketleri ise yeni bir gelişme. Ve kapışma konvansiyonel ve teknoloji şirketleri arasında sürecek gibi gözüküyor.
Konvansiyonel şirketler savaşlardan, çatışmalardan beslenen vampirler. Tekno feodaller ise dünyada barış isteyen, “karıncayı incitmeden sevmek isteyen” devler.
Üzüldüğüm nokta ise, benim ülkemin ve Orta Doğu’nun bu gelişmelerden bihaber olması.
Bakalım göreceğiz, sonumuz nic’olur?
19 Temmuz 2025.
Mahmut TEBERİK