BANADURA'nın, Adana ve çevresinde halk arasında sıkça kullanılan, yerel bir ifade olduğunu duyarız.. 

Temelde bu kelimenin, özellikle yerli halk dilinde "domates" anlamında kullanıldığını da biliriz.. 

İlk duyulduğunda kulağa yabancı ya da uydurma gibi gelse de, aslında "Banadura" kelimesinin kökeninin yüzyıllar öncesine ve farklı coğrafyalara kadar uzandığını öğrendim!..

***

İtalyanca ’da domatese "Pomodoro" denirmiş! Bu kelime, "oro" (altın) ve "pomo" (meyve) sözcüklerinden türemiş;

Yani "altın meyve" anlamına gelirmiş pomodoro!. .

Bu ad, ilk Avrupa'ya ilk gelen ve ilk yetiştirilen domateslerin sarı renkli olmasından kaynaklanıyormuş..

***

Ancak Orta Doğu ve Anadolu coğrafyasında İtalyanlarla olan deniz ticareti, göç ve mutfak alışverişi sayesinde domates farklı isimlerle anılmaya başlanmış.. 

İşte bu noktada, Arapça etkisi ile geçmiş olan "bandora" ya da "banadura" ifadesinin kökeninde İtalyanca “pomodoro” değil ama İtalya üzerinden gelen domatesin tarihi etkisi bulunuyormuş..

***

Domates'in Amerika kıtasını keşfi sonrası Portekizli denizciler, Venedikli tüccarlar tarafından Avrupa'ya getirildiğini tarihi belgeler den öğreniyoruz..

İngilizlerin beğenmediği, İspanyol ve Germenler tarafından benimsenmeyen domates, İtalya’da çiğ olarak değil, pişirilerek ve yemeklere tadlandurıcı olarak kullanılmaya başlanınca Akdeniz yemek kültürünün bir parçası oluyor..

***

İtalya’da yayygınlaştıktan sonra Osmanlı ve Arap topraklarına giren Domates'in kaderi de değişiyor.. 

Osmanlı döneminde mutfaklara giren ve yemeklerin vazgeçilmez bir çeşnisi olan domatesin, Arapça’nın etkisiyle "bandora" veya "Banadura" diye telaffuz edildiğini öğreniyoruz.. 

Banadura kelimesi özellikle Suriye, Lübnan gibi Ortadoğu bölgeleri ile Arap yemek kültüründen etkilenen Güney Anadolu'ya adeta yerleşiyor..

***

Adana gibi , hem coğrafi konumu hem de tarihsel yapısı gereği birçok kültürle iç içe yaşamış bir kentin gastronomi benliğinde de ayrıcalıklı bir yer buluyor Banadura.. 

Bir yanda Avrupa, diğer yanda Asya ve özellikle Ortadoğu yemek zenginliğin küçük gibi görülen ama lezzetle taçlanmış önemli bir örneği oluyor kaçınılmaz olarak..

Et ve kebap kültürünü takviye eden, zenginleştiren önemli bir noktaya yerleşiyor Banadura..

***

Adana'nın domatesle olan ilişkisinin sadece kelimeyle sınırlı kalmadığını da kanıtlamış araştırmacılar.. 

Adana mutfağında domatesin, neredeyse her yemekte kendine yer buldupundan yola çıkmışlar.. Kebapların yanında közlenmiş domates, domatesli bulgur pilavı, domates salçası ve yaz sofralarının vazgeçilmezi domatesli salatalar, Adana mutfağının olmazsa olmazları olmuş!..

***

Bu yüzden, domatesin yöresel adı olan "Bana dura", sadece bir kelime değil; aynı zamanda bir kültürün taşıyıcısı konumuna gelmiş.. 

İtalya üzerinden gelen Akdeniz mutfağı kimliği, Adana'nın zengin ve çok kültürlü sofrasında kendine yer bulmuş.. 

Her iki mutfak kğktğrğnde de domatesin salçası, sosu, çiğ hali yoğun şekilde kullanılır boyuta ulaşmış..

***

Özellikle Adana’nın sebze yemekleri ve yaz sofraları, İtalyan mutfağını andıracak kadar domates bazlı olmasını bu yemek kültürlerinin kaynamasın bağlıyor bilim insanları.. "Banadura"yı; "İtalya’nın Akdeniz mutfağındaki etkisinin, Adana’daki dil ve kültüre yansıması" olarak değerlendiriyorlar..

***

Araştırmacı lar sonuç olarak şu hükme parmak basıyor:

"Banadura", sadece domates demek değildir.."

Adana’nın tarihsel geçmişini, çok kültürlülüğünü, dilsel zenginliğini ve mutfak alışkanlıklarını bir araya getiren sembolik bir kelimedir..

Adana’da domates yediğinizde, aslında biraz da Ortadoğu’nun, Akdeniz’in ve halk dilinin harmanını tatmış olursunuz.."

***

Kararı siz verin;

BANADURA MI, DOMATES Mİ?

*Gastronomi ve mutfak kültürü başlıklı yazılardan düzenlenmiştir.