O, ufku ötesini görebilen bir önderdi. Cumhuriyet düşüncesi çok önceden kafasında belirlenmişti. 1905 yılında, Beyrut’ta yaptığı bir konuşmada şöyle diyordu. “Dava yıkılmak üzere olan imparatorluktan, önce bir Türk Devleti çıkarmaktır.” Kastettiği elbette köhnemiş bir imparatorluk değildi.

28 Ekim akşamı kabineyi Çankaya Köşküne çağırdı. Latife Hanım da katıldı akşam yemeğine. Son derece  heyecanlıydı. İçi kıpır kıpırdı. Çünkü Sevgili Paşa'sı niyetini önce ona anlatmıştı. Akşam yemeği olayların şanına yaraşır olmalıydı. Birkaç kere mutfağı kontrol etmişti. Özen göstermişti. Kabine de o gece olağan dışı bir şeyler yaşanacağını hissetmişti.

İki gün önce Başvekil Fethi Okyar istifa etmiş, yerine İsmet İnönü düşünülüyordu. Mustafa Kemal arkadaşlarına, yemekten sonra anayasanın bazı maddeleri üzerinde çalışacağını bildirmiş, İsmet Paşa'yı da bu çalışmaya özel olarak davet etmişti. Aslında İsmet Paşa kulağına gelenlerden dolayı bu daveti bekliyordu.

Çeşitli konuşmalardan sonra, Mustafa Kemal bıçağını eline aldı, doğruldu, derin bir nefes aldıktan sonra hafifçe tabağına vurarak, "Beyler," dedi. O da heyecanlıydı, kaşları çatılmış, ama güleç, mutlu bir ifade ile arkadaşlarına bakıyordu. Herkes susmuş cümlenin devamını bekliyordu. "Efendiler, yarın Cumhuriyet'i ilân edeceğiz," dedi kararlılıkla. Sonra herkesin yüzüne baktı tek tek. Sofradakiler donakalmıştı. 

Neden sonra, birinin aklına geldi alkışlamak ve yemek odasında kıyamet koptu sanki. Mustafa Kemal uygun bir süre bekledikten sonra açıklamasını sürdürdü. "Türkiye Devleti'nin hükümet şekli Cumhuriyet'tir. Bunu Anayasa'mıza yarınki Meclis toplantısında koyduracağız. Hazırlıklarımızı bir kez daha gözden geçirmemiz lazım." dedi ve ekledi; “Sen kal İsmet.” İki arkadaş bütün gece süren çalışmalarını sabah ezanları okunurken bitirebildiler. İsmet Paşa, Mustafa Kemal'in ısrarıyla Çankaya Köşkü'nde kaldı, birkaç saat uyudu.

Ve Cumhuriyet ilan edildi. Bu kadar mı kolay oldu? Asla. Çünkü o gün de bugünkü yobazların dedeleri iş başındaydı. Karanlıktan, cehaletten, az gelişmişlikten besleniyorlar Cumhuriyetin ışığından korkuyorlardı. Değişen hiçbir şey olmadı yobazlar 101 yıldır hiç ara vermediler.

Ama o yobazlar, aymazlar, hainler, bölücüler, omurgasız yalakalar, görevlendirilmiş kurşun askerler; ne yaparlarsa yapsınlar;

• İstedikleri kadar tabelalardan T.C.yi kaldırsınlar;
• İstedikleri kadar şeriatı getirmeyi hayal etsinler,
• İstedikleri kadar, “Türk olmaktan kurtulduk,” diye efendilerine mesaj göndersinler,
• Elbette, vatan ve milletle hiçbir vicdan ve fikir bağlantısı kalmamış bir sürü delinin, devlet ve milletin bağımsızlık ve haysiyetinin katledilmesine izin vermeyeceğiz.

Atatürk'e göre, Cumhuriyet Demokrasi ilkesinin en çağdaş ve mantıkî uygulamasını sağlayan hükümet şekli, düşünce özgürlüğü ve Türk milletinin tabiatına ve geleneklerine en uygun yönetim şeklidir

BAYRAMIMIZ KUTLU OLSUN