Uzun Mehmet’in 1829 yılında kömürü bulmasıyla yurdum insanı; birincisi, 1867’de Dilaver Paşa Nizamnamesi ile (resmen yürürlüğe girmese de 21 yıl uygulandı), ikincisi, 1940’ta Milli Koruma Kanunu kapsamında, yaşamlarında onulmaz yaralara yol açan zorunlu mükellefiyete tabi tutuldu.
Mükellefiyet dönemi 1 Eylül 1947 yılında sona erdi.
Zorla çalıştırıldılar. Maden işçileriyle jandarma sürekli yüz yüzeydi. Devlet, jandarma demekti.
Jandarma kovaladı, işçi kaçtı. Bu iş için Devrek’te 8. Tümen kurulmuştu. Yukarıda devlet dayağı, aşağıda ölüm vardı.
İnsanlar baba-oğul indirildikleri maden ocaklarında büyük çileler çektiler. Köle gibi çalıştırıldılar.
Ayaklarına giyecek çarıkları olmadığından yalın ayak hem de. Hastalandılar, sıtmaya tutuldular, yıkanacak yerleri olmadığı için bitlendiler.
Ayaklarına kazma geldi, ayak parmakları koptu. Çürüğe ayrılıp “Her kim ki çalışamaz duruma gele, eşeğine bindirilip köyüne gönderile” diye yazan nizamnamenin 30. maddesinde yer aldığı gibi köyüne gönderildi.
O zaman da var olan gönüllü mükellefiyet ise yoksulluk yüzünden günümüzde de devam ediyor.
Gönüllü mükellefiyetin tanımı: Ya öleceğinizi bile bile çocuklarınızın karnı doysun diye o madene ineceksiniz ya da dışarıda açlığa mahkûm olacaksınız.
1945-1955 yılları arasında Zonguldak’ta Fransızca öğretmeni olarak görev yapan şair İlhan Berk’in dizeleri o insanların acısını resmediyordu:
“Öyle insanlar gördüm ki, / Ölüm peşlerine düşmeye korkardı. / Kelepçeli, jandarmalýydılar.
Ya dağların arkasından geliyorlardı, / Ya dağların arkasına gidiyorlardı.
Baktım, sapsarıydılar; / Gözleri çıkık, boyunları büküktü; / Bir acayip mahlûktular...”
1940’lı yıllarda Kütahya’da yakılan ağıt:
Mükellef ilan oldu gelin dediler
Cehennemin deliğine girin dediler
Yeni kartımı aman elime verdiler
Aman da beyim vay efendim bu nasıl emir?
Kapandı kapılar sürüldü demir
Mükellefin önünde kurulu kantarlar
Anafora dadanmış gavur muhtarlar
Mükelleften kaçanı sürgün yaparlar
Aman da beyim vay efendim bu nasıl emir?
Kapandı kapılar sürüldü demir
Mükellefin önüne astılar bayrak
Ankara’ya gitti gelmedi evrak
Elli lirayı verem sürgünden bırak
Aman da beyim vay efendim bu nasıl emir?
Kapandı kapılar sürüldü demir
09 Haziran 2025
Mahmut TEBERİK
m.teberik@gmail.com
