Davranış bilimlerinin Tinbergen’in düzenlediği haliyle yaygın genel nedenleri veya açıklama çerçevesi arasında ikisi yakın ikisi daha uzak dört düzey sayılmaktadır. Bir yanda A- Oluş olmak üzere kısa erimde a) Tek bir örneğin doğup büyüyüp ölmesi, uzun erimli olarak c) Böyle bir türün oluşumu/soy olarak ortaya çıkışı ve yok oluşu; diğer yanda B- İşleyişi olmak üzere kısa erimde b) Mekanizmaları, ve uzun erimli d) Adaptasyonu dikkate alınmaktadır. Bu dört düzey ortaya koyulursa davranışın büyük oranda açıklanabileceği varsayılmaktadır.
İnsan eylemi için de bu dört düzey yeterli midir, ayrı bir konu, ama önemli bir çerçeve oluşturduğu kabul edilebilir.
Toplumsal düzeyde bir tek devletin doğup büyüyüp ölmesi ile böyle bir devletin ekonomi-politik türünü oluşturan biçiminin doğup büyüyüp ölmesi aynı şeyler değil. Yani a ve c durumu farklı düzeylere işaret ediyor.
Aynı şekilde bir devletin mekanizmaları ile onun içinde yer aldığı tür biçiminin adaptasyonu da farklı düzeyleri gösteriyor. Yani b ve d durumu da farklı düzeylere işaret ediyor.
Sosyal mutasyonlar yapısal olanın temel işleyiş veya işlevlerinde, temel ilke ve kurallarında bazı değişimlere karşılık sayılabilir. Sıra mevcut kapitalizmde bulunuyor.
Nasıl bir mutasyonla sonuçlanır veya mutandın biri tümden doğal seleksiyona mı uğrar, bunu söylemek henüz erken olmakla birlikte, yaşananların en azından iki ülke arasında bir savaş veya çatışmayla sınırlı olmadığı açık.
Benim kanaatim Rusya-Hindistan-Çin’in kapitalizmin bir mutasyonu haline geldiği yönünde. Bu kapitalist mutasyon ile mevcut Batı kapitalizminin üstünlüğüne dair eski tür kapitalizm fena halde çatışma halinde. Eskisi yeni mutandı kendi hizasında tutmak istiyor, yenisi yeni bir normatif sistem oluşturmak istiyor.
ABD ve Batı savaşı iktisadi alana taşıdı. Esas anlaşmazlık da sanki zaten bu alanda gibi. ABD ve Batı dolara, avroya veya Batı normlarının ve kontrolünün dışında oluşabilecek her tür alışveriş tarzına karşı harekete geçmiş bulunuyor. İran’a, Çin’e veya Rusya’ya yönelik uzun süredir uygulanan yaptırımlar Ukrayna’daki çatışmalarla birlikte çok daha sertleşmiş bulunuyor. Son dönemdeki operasyonlar internet siteleri ve blok zincir paralara yönelik yürütülüyor.
Bu hafta ABD ve Almanya, dünyanın en büyük darknet platformları arasında olduğu, 2020 gelirini 1.3 milyar dolardan fazla olduğu iddia edilen Hydra pazarına yaptırımlar uyguladı. Almanya, salı sabahı “Almanya’daki Hydra’nın sunucu altyapısını kontrolüne aldığını ve kapattığını”, piyasaya bağlı 23 milyon avra (25 milyon dolar) bitcoin ele geçirdiğini açıkladı.
Washington ayrıca 100 milyon doların üzerinde işlemlerin yasa dışı aktörler ve karanlık ağ pazarlarıyla ilişkili olduğunu iddia ettiği bir kripto para borsası olan Garantex’e karşı harekete geçti. ABD’ye göre platform 2019’da Estonya’da tescil edilmiş olsa da, faaliyetleri/operasyonları öncelikle Moskova ve St. Petersburg’da tükeniyor.
Bu siteler kara işlere alet olsa bile niye geçmişte değil de bugün harekete geçildiği kritik soruyu oluşturuyor. Savaşın kapitalizmin farklı formları veya mutasyonları arasında olduğu söylenebilir mi, en azından buna yönelik son 10 yıldır çok daha öne çıkan emareler bulunuyor.
Batı sosyalistlerinin bir kısmı Sovyetlerin çok da eşitsizliği ortadan kaldıramadığını, kapitalizme alternatif oluşturamadığını, ancak farklı bir tür devlet kapitalizmini sürdürebildiği eleştirisini yapıyordu. Bu eleştiri haklı mı değil mi, bir yargı vermeyeceğim. Çin için zaten bir tür kontrollü kapitalizm olduğu iddiaları bulunuyor, zaten Çin de dünya piyasaları ile çok içli dışlı durumda bulunuyor.
Dahası Sovyetlerin ve Yugoslavya’nın dağılması ile birlikte artık bunlar “sosyalist” bir alternatif özelliği de taşımıyor, artık kapitalist sistem içinde yer alıyor.
O halde bugün yaşanan çatışmaların/savaşların bir yanda ABD ve AB’nin normlarını ve kontrolünü/jandarmalığını yaptığı Batı kapitalizminin norm ve piyasa sistemi ile Çin ve Rusya’nın oluşturmaya çalıştığı pazar-piyasa veya alternatif kapitalist norm sistemi arasında olduğu ileri sürülebilir.
Benim gördüğüm, son 10 yıldır ana çatışma artık tek bir Batı kapitalizmi yerine alternatif kapitalist sistemlerin oluşumuyla ilgili bulunuyor. Sıcak savaşa dönüşen mücadele arka planda kapitalizmin mutasyonlarını, paralel kapitalizmleri işaret ediyor.
En sert ve yıkıcı çatışmalar veya çekimler atom altı alanda oluyor maalesef. Atom bombası, nükleer enerji de bunun bir örneği. Atomu parçalamak çok büyük bir enerji veya şiddet ortaya çıkarıyor.
Kapitalizm alternatif kapitalizmlere parçalanıyor. Farklı piyasa/sözleşme sistemleri oluşuyor. Roma’nın barbarlar tarafından parçalanması yine Roma içinde çözülmüştü.
Artık Batı ve ABD tek norm koyucu olmaktan çıkıyor.
Her yol Roma’ya çıkmayabilir artık. Çatışmalar şiddetleniyor.
