Son dönemlerde gıda fiyatlarındaki artış çok doğal olarak sofralarda en çok şikâyet edilen konu olmaktadır. Artışın nedeni ve kaynağı konuyu tarihsel olarak izleyen ve araştıranlar için bilinmeyen veya beklenmeyen bir durum değildir. Gıda fiyatlarında yaşanan yüksek artışın en önemli nedeni üzerim yetersizliği değil, tamamen üretim, taşıma ve lojistik maliyetlerinin çok yüksek olmasından kaynaklanmakta olduğu görülmektedir. Özelliklede petrole dayalı gübre, mazot ve taşıma girdi maliyetlerinin doların yüksek kurna bağlı olarak oluşturduğu maliyet yükselmesi. Tabii planlama ve organizasyon sorunuda eklenince gıda tedariki ve gıdaya erişim sorunu can alıcı bir şekilde yaşanmaktadır.
20 Ekim 2021 tarihinde TMMOB Mühendislik ve Mimarlık Haftası Etkinlikleri Kapsamından Adana Ziraat Mühendisleri, Gıda Mühendisleri ve Kimya Mühendisleri Odalarının birlikte düzenledikleri ekonomik, ekolojik ve Mühendislik Boyutları ile GIDA HAKKI konulu panelde konuştum. Ana başlıkları ile aşağıdaki konular ekseninde görüşlerimizi açıkladır.
Temel İhtiyaçların Başında Gıda Temini Gelmektedir
İnsanın geçmişten günümüze temel uğraşı ve kaygısı gıda temini ve sonrada güvenilir ve rahat yaşam isteği bulunmaktadır. Abraham Maslow‘un ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidinin temel basamağını zorunlu fizyolojik gereksinimlerden besin ihtiyacının karşılanması yer alır. Gıdayı sağlıklı ve güvenli temin etmek temel bir insan hakkıdır ve bu hakkın temininde “insanı bütün alt kimliklerinden bağımsız düşünüp sadece insan olarak gıdasına sağlayabilmeleridir”. İnsan yaşadığı Dünyayı ve içinde bulunduğu evrende kaygılandığı gıda güvencesini tehdit eden temel faktörlerin başında;
Hızla artan dünya nüfusu,
Kullanılabilir tarım alanlarının amaç dışı kullanılması,
Artan çevre sorunları,
Temiz su kaynaklarının hızla azalması,
Hızla azalan verim düşüşü ve ürün kalitesi,
Dünya kaynaklarının dengesiz dağılımı, gibi bir çok temel yapısal sorunlar bulunmaktadır.
Günümüzde 7.8 milyar insan dünyanın gelişim farklılıkları, gelir dağılımındaki adaletsizlik gıdaya erişimi engelleyen öneli bir faktördür. Dengesiz gelişim bir bütün olarak doğayı, insanlığı ve gıda güvencesini tehdit eden temel faktörlerdir, Hızla Büyüyen nüfusun tarım üzerinde yaratığı gıda temin etme hakkı toprağın aşırı kullanılmasına yol açmakta. Diğer tarafta nüfus artışının yerleşim yerleri üzerinde yarattığı barınma sorunu tarım topraklarının amacı dışında kullanılmasına yol açmaktadır. Kentin doğal sınırlarının dışında büyümesi sonucu I. Sınıf tarım topraklarının yerleşkeye açılmakta. Tarım alanlarının amaç dışı kullanımı yaygınlaşması insanın gıda kaynakları azalmaktadır.
Çiftçiler Desteklenmese Gıda Fiyatlarındaki Artışlar Daha da Artabilir
Diğer tarafta artan yoksulluk, gelir ağlımı dengesizliği çiftçilerin pahalıya mal olan tarımsal girdilerden gübre, mazot ve kaliteli tohum alamaması küçük üreticiyi üretim yapmaktan çıkararak kentlerin varoşlarına yığarak, işsiz ve gıdaya erişmede sorun yaşar duruma getirmektedir. Üretimin üzerindeki maliyet artışların azaltılmaz veya üreticiye destek sağlanmasa kışa girerken başa sebze üretimi ve gelecek yılın buğday üretimi verimi düşüklüğü yaşanabilir. Son yılarda artan gıda fiyatlarındaki artışın nedenleri arasında gösterilen girdi maliyetlerinin ötesinde ciddi planlama sorunlarının da oluğu görülmektedir.
Tarımsal İthalat Yerine Tarımsal Alanlarının Üretime Alınması Planlanmasını Yapılması Gerekir
Türkiye’de gereksinim duyulan tarımsal ürünlerin yeterlilik sınırı altındaki ürünleri için çiftçiler ile birlikte üretim planlanmasının yapılması eksikliği çekilen ürünlere özel ekim alanları ve teşviklerin sağlanması gıda güvencesi ve dışa bağımlılığı azaltabilir.
Ciddi Bir Planlama Yapılarak Çiftçi, Tarım ve Tüketici Korunarak Gıda Güvencesi Sağlanabilir
Ülkenin ihtiyaç duyduğu temel gıda üretiminin uzun erimli olarak kamucu anlayışla planlanması gerekiyor. Üreticilerin üretimden kopmaması ve sürdürülebilir tarım yapmak için çiftçilerin gübre, mazot ve ihtiyaç kredileri desteklenmesi yanında alım garantisinin verilmesi gıda güvencesi için elzem gözüküyor. Tarladan sofraya gıda güvencesini sağlamak için araçların fiyat üzerindeki spekülatif etkilerinin kaldırılmasın, taşıma ve lojistik giderlerin azaltılması ve küçük çiftçilerin ürünlerini doğrudan halka ulaştıracak mekanizmaların oluşturması gıda güvencesinin sağlanmasına yarımcı olacaktır.
20. Ekim 2021, Adana
Prof. Dr. İbrahim Ortaş, iortas@cu.edu.tr
