Bugün 23 Nisan 2021 tam 101 yıl önce Türkiye Büyük Millet Meclisi Açıldı. Meclise çeşitli illerden temsilciler mebus olarak atandı. Bu Meclis işgal altındaki Ülkeyi kurtaracak temsilcilerden oluşuyordu. Ama ilk çıkardığı Kanun bir vergi kanunuydu. Bu Kanunun adı ‘’Ağnam Resmî’’ dir. Yani ‘’Hayvan Vergisi’’ dir.
TBMM’NE GELEN SÜREÇ
TBMM tam 101 yıl önce bugün açıldı. Açılışa giden yolun taşları; Tanzimat Fermanı, I’ci ve II’nciMeşrutiyet’lerin ilanları ile döşenmişti.
Bu Batılılaşma hareketleri sonucunda Osmanlı döneminde hem istişârî hem de idari organ olan Divan Teşkilatı Padişah II’nci Mahmut tarafından kaldırılmış, yerine Avrupa-i tarz Bakanlıklar (Nazırlıklar) kuruldu. Divan-ı Hümayun yerine de Babıâli (Devlet kurumları) kuruldu. Sadrazamlık Makamı yerini Başvekil’liğe yani Başbakanlık’a bıraktı. Tanzimat Döneminde; Şura-yı Devlet (Danıştay) ve Divan-ı Âhkamı Adliye (Yargıtay)ve Divan-i Alî Muhasebe (Sayıştay) gibi yüksek mahkemeler kuruldu.
Kurtuluşun ve Cumhuriyet’egeçişin kilometre taşları ise; sırasıyla Mustafa Kemal’in 19 Mayıs 1919 Atatürk’ün Samsun’a çıkışı, 28 Mayıs Havza’ya, oradan 22 Haziran 1919 Amasya geliş ve Amasya Genelgesi ile 'Milletin istiklâlini, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.' Haykırışı ilk kurtuluş meşalesi yakıldı.
TBMM’NİN KABUL ETTİĞİ İLK KANUN VERGİ KANUNU
1920 yılı 23 Nisan’nda kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kanunlaştırdığı ilk kanun ‘’Ağnam Resmî ’’ diye bir vergi kanundur. Vergi duayeni Rahmetli Prof. Dr. Şükrü Kızılot 2005 tarihli Hürriyet Gazete’sinde ki köşesinde; ‘’… TBMM’nin, kabul ettiği ilk kanunun, ‘vergi ile ilgili bir kanun olduğunu biliyor muydunuz? Bu kanun, şu anda yürürlükte olmayan ‘Ağnam Resmi’ ile ilgiliydi... Merak edenler için açıklayalım; ağnam, Arapça ‘koyun’ sözcüğünün çoğulu olup, Osmanlı döneminde de alınan ‘hayvan vergisini ifade ediyor.’’ Şeklinde yazmıştı.
Vergi gibi ‘’ağır.’’ maalesef ‘’sevimsiz.’’ Konuyu espirili bir üslupla ve fıkralarla, ilginç anektotlarla bezeyerek okutmasını bilen Değerli Şükrü Hoca’mızı burada rahmetle ve özlemle anıyoruz.
Ağnam Resmi XVII’nci ve XVIII’nci yüzyıllarda Hâzine’nin önemli gelir kalemlerinden biri halindeydi. Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar Hazine’nin düzenli gelirler arasındaydı. Cumhuriyetin ilk yıllarında ağnam resmi,”hayvan sayım vergisi”adı altında alındı.
TBMM’nin açılacağı günlerde öteden beri Osmanlı Hükümeti tarafından uygulanmakta olan bu vergininnispetinin 8 misliartırılması tasarısı hazırlanmıştı. Yeni hükümetin de gelire ihtiyacı vardı. Erzurum Mebusu Celaleddin Arif, daha önceden 8 misli teklif edilen bu verginin eskiden olduğu gibi 4 misli olarak talep edilmesi önergesini (takririni) Meclise sundu.Bu önerge 24 Nisan 1920 tarihli oturumda oy çokluğu ile kabul edilerek 7 Şubat 1921 tarih ve 1 sayılı Ceride-i Resmiye’de (Resmi Gazete) yayınlanarak yürürlüğe girdi.
Osmanlı vergilerinden olan Aşar ve arazi vergisi ile birlikte bu vergi de dahil 1924 yılında vergilerin içindeki payı yüzde 35’ti. Sonraki yıllarda gelişen genç Cumhuriyetin yükselen ekonomisi ile birlikte bu geleneksel vergilerin vergi gelirleri içindeki payı azaldı ve yüzde 1’in altına düştü.Uygulama alanı kalmayan bu vergiler 1962 yılında tamamen kaldırıldı.
YÜRÜRLÜKTE OLMAYAN BAZI İLGİNÇ VERGİLER
Şu anda yürürlükte olmayan ancak geçmişte uygulanan, bir kısmı da tartışmalara neden olan vergilerden bazıları da şunlar; Yol Vergisi, Varlık Vergisi, Bekarlık Vergisi, Gelinlik Vergisi, Gerdek Resmi, Şarap Vergisi, Kürk Vergisi, Arpalık Vergisi, Uşak ve Hademe Resmî gibi bazı vergilerdir.Osmanlı da uygulanan vergilerin bir kısmı bunlar. Liste uzayıp gidiyor.Biz en ilginç olanlarını seçtik.
17’nci yüzyılda Padişah II’nci Osman tarafından başlatılan ıslahat hareketleri Tanzimat Fermanına kadar etkili olamadı. Yani üç yüzyıldan beri devam eden yenileşme hareketleri '’iki ileri bir geri’’ şeklinde henüz tam rayına oturmamıştır.
150 yıldan sonra, parlamenter sistemden otoriter Başkanlık sistemine geçtik. Özü itibari ile geri, tarih olarak yeni olan bu sistemin ekonomik ve sosyal çalkantıları nedeniyle Halkımız ağır bedeller ödemektedir.
Egemenliğin kayıtsız şartsız milletin yeniden milletin olması dileklerimle 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı kutlu olsun.
Sabri Arpaç
sabriarpacymm@gmail.com
