Eğitim fakültesine gelen geleceğin öğretmeni arkadaşlara soruyorum: “Türkiye’de bir mahalleden diğer mahalleye geçiş yasağı var mı?” diye. Gelen genel tepki “Böyle bir şey yok”, “Böyle bir şey olabilir mi ki!”. Arada birkaç kişi “Karantina sebebiyledir”, “Salgın, yangın, afet, çatışma tehlikeli bir durum vardır, o zaman olabiliyor” gibi yanıtlar veriyor.
Soruyu tekrarlıyorum. “Normal hayat akışı içinde bir yurttaşın bir mahalleden bir mahalleye geçişi yasak mı, Türkiye’de böyle bir yasak var mı?” Yanıtlar açık ve kesin: “Böyle bir yasak yok ve olamaz.” “Sığınmacılarla, yabancılarla ilgili vardır, yurttaşa böyle bir yasak olmaz.”
Soruyu bilgiyle beraber tekrarlıyorum: “Başka da olabilir, ayrıntılı araştırmadım ama en azından benim bildiğim hepimizi doğrudan etkileyen yurttaşa yönelik böyle en az bir yasak var, hem de resmi yasak. Bu yasak nedir?”
Zorlanıyorlar. Duraksıyorlar. Bir yanıt veremiyorlar.
İpuçları veriyorum: “Siz okullara kaydolurken ne yaşadınız, hangi okula kaydoldunuz? Şimdi temel eğitim yaşında kardeşiniz var mı, hangi okullara kaydettirebiliyorsunuz?”
Yavaş yavaş yanıtlar gelmeye başlıyor. “İlkokulda mahalledeki okula kaydolabildik.” “Ortaokulda da öyle.” “Lisede sınavla yerleşememişsek yine öyle.” “Parası veya tanıdığı olan farklı mahalleden ikamet alıyor.” “Benim halam/akrabam çocuklarının okulu için mahalle değiştirdi.” “Ailem başka bir mahallede adres gösterdi, oradaki okula kaydoldum.”
Önce durum tespiti yapmak gerekiyor. Çoğumuz yaşadıklarımıza dair durum tespiti bile yapamıyoruz.
MAHAL-LE OKULU ŞARTI ‘YEREL YERLEŞTİRME’
LGS veya “Ortaöğretim Kurumlarına İlişkin Merkezi Sınav” yapılmış ve “Ortaöğretime Geçiş ve Tercih Kılavuzu” yayımlanmış bulunuyor.
“Ortaöğretime Geçiş ve Tercih Kılavuzu”nda “Ortaöğretim Kayıt Alanı” ve “Yerel Yerleştirme” tanımlanıyor. “Yerel yerleştirme: Ortaöğretim kayıt alanları dikkate alınarak, öğrencilerin ikamet adresleri, okul başarı puanları ve devam-devamsızlık kriterleri ile okullara yapılan yerleştirmeyi” tanımlıyor. Esasını ikamet adresi oluşturuyor.
Milli Eğitim Bakanlığı “Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği”ne göre: “Kayıt şartları madde 21- (2) Kayıtlar, öğrencinin e- Okul sistemi veya denklik belgesindeki bilgilerine göre yapılır.” “Öğrenci yerleştirme ve nakil komisyonu madde 23- “f- Önceki yıllarda 8 inci sınıfı bitiren, herhangi bir ortaöğretim kurumunda kaydı bulunmayan ve kayıt şartlarını taşıyan öğrencilerin ikamet adreslerine uygun kontenjanı bulunan Anadolu liseleri, Anadolu imam hatip liseleri, mesleki ve teknik Anadolu liseleri, çok programlı Anadolu liseleri ile mesleki ve teknik eğitim merkezlerine varsa merkezi yerleştirme puanları da dikkate alınarak kayıtları yapılır.” Madde 27’de de bu yönde belirlenim bulunuyor.
İlkokul birinci sınıf kayıtları, herhangi bir başvuru olmaksızın MERNİS adres bilgileri uyarınca gerçekleştiriliyor. Ortaokulda imam hatip veya genel ortaokul tercihi dışında yine adres bilgilerine göre mahalle okuluna kayıt şartı bulunuyor ve sistem otomatik yerleştirme yapıyor. Ortaöğretimde de merkezi sınav puanıyla bir okula yerleşememişse okul türlerini aile tercih ediyor, mahalledeki en yakın okula zorunlu olarak yerleştiriliyor. Geriye açık lise ve özel kolejlere gitmek kalıyor.
Mahalle orta ve üst sınıfın değil ama yoksulun en ağır kaderi haline geliyor.
YÜKSEK ŞİDDETTE IRKÇI AYRIMCILIK: MAHAL-LE ZORUNLULUĞU
Sadece tespit yetmiyor. Durumu görmekteki körlük düşünme düzeyinde, bunun ne anlama geldiğini bulmada daha da arıyor. Soru şu ki, mahal-le okulu şartı ne anlama geliyor?
Mahal-le okulu şartı okullar arasında anlamlı çok ciddi başarı ve çevre farklılaşmaları olduğu için eşitsizliğin okul ayrımları üzerinden sürmesi anlamına geliyor. Yoksul mahallelerde doğmuş çocuklar kendi mahallelerinin kaderine mahkum hale geliyor. Okuduğu ilkokul gideceği ortaokulu, gittiği ortaokul ortaöğretime geçişteki başarı ve yerleşme durumu, tüm bunlar iyi bir üniversite ve programa gidip gidemeyeceğini, arkadaş çevresinin, dolayısıyla ilerideki evliliğinin bile kimler arasında olacağını belirliyor.
AYRIMCILIK BAŞARISIZLIĞI ARTIRIYOR: ‘KENDİ KENDİNİ DOĞRULAYAN KEHANET’
Çocukların bir kısmı “başarısız” olarak tanımlandığında zaten kendilerini başarısız bulmaya başlıyor. Öğrencinin de öğretmenin de “başarısız” okul veya mahallede motivasyonu baştan düşüyor, beklentileri en baştan düşüyor, başarısız olan bir kez daha başarısızlığa mahkum ediliyor.
Oysa başarısız olan çocuk değil içine doğduğu grup, toplum, MEB veya sistemdir. Başarısız olan en başta eşitsiz kapitalist sistemdir.
ÇÖZÜM: YOKSULU ZENGİN MAHALLE OKULLARINA YERLEŞTİRME
Tabii ki, her çocuk eşit onur ve gelişim hakkına sahip çocuktur. Hiçbir çocuk arasında ayrım yapılmamalıdır. Ancak illa bir mahalle şartı koyulacaksa, madem bir mahalle şartı var, bu şartın yoksul çocukların zengin (emlak değeri en yüksek) mahalle okullarına kayıt hakkı tanınması olmalıdır. Böylece dar gelirli yoksul ve yoksun çocuklarımıza daha iyi, en azından eşit imkanlar sunmuş oluruz.
Tabii ki genel ilke tüm okul farklılıklarının azaltılması, her çocuğun istediği resmi okula kayıt yaptırabilmesidir. Her okulun da nitelikli eğitim öğretim yapmasıdır.
