Düşman denize dökülmüş, vatan kurtulmuştu. Sıra Türkiye’nin tapusunu almaya gelmişti. Lozan heyetinin başına İnönü seçilmişti. Çünkü:
1.Kendisine daima rütbesinden yüksek görevler verilmiş ve hepsini başarmıştı.
2. Subaylık mesleğinin dışında bilgisi ve genel kültürü yüksekti. Üç dil biliyordu.
3. Karar verme yeteneği yüksekti.
4. Sorumluluk ve risk almaktan çekinmezdi.
5. Strateji ustası ve uzak görüşlü idi.
Ama kendisini o makama daha layık gören yüksek rütbeliler vardı. İtiraz ettilerse de Gazi’yi aşamadılar.
Lozan’a yapılacak tebliğler hep geciktirildi.İnönü, hükumete yaptığı başvurulardan gereği gibi bilgi alamıyordu.Başvekalet (Rauf Orbay) ve Vekiller Heyeti alınan kararları kendisinden önce Lozan’a bildiriyordu.
İnönü, Gaziye durumu bildiren bir telgraf çekti: ‘’Bütün hareket hattının, bütün ayrıntıları ile Ankara’dan idaresi arzu ve eğilimi, müzakerelerin en faydalı şekilde idaresi ve hayırlı bir barışa varmak iktidarını murahhaslar (yetkililer) heyetinin çalışma imkanları dışında bırakmaktadır. Hükumetçe tercih edilen bu şekil, 93 Seferinin Saraydan idaresi gibidir. Bize karşı güvensizlik ve yetersizliğimiz hakkında mütemadiyen açığa vurulan kanaat devam ettikçe, bizim vasıtamızla barışa ulaşmak imkan haricindedir.’’(26.06.1920)
İnönü bunalmıştı.Bir taraftan Dünyanın Hakimlerine, bir taraftan kendi arkadaşlarına/kendi Meclisine karşı direniyordu.O gece, otelin terasında uçuruma doğru yürüyüp durdukça, arkadaşları, kendisini uçurumdan aşağı atacağını düşünüp, irkiliyorlardı. “Bize karşı güvensizlik ve yetersizliğimiz hakkında mütemadiyen açığa vurulan kanaat devam ettikçe…’’ diye söylenip duruyordu.
Mustafa Kemal hemen cevap yazdı:‘’Telgrafnamenizi okudum. Çok asabi yazılmıştır. Bunu icap ettirecek hiçbir düşünce, fikir ve muamele yoktur. Sizi haksız buldum. İçinde bulunduğunuz zorluklar ve mihnet taktir edilmektedir. Bunlar, bundan sonra belki daha da artacaktır.Faaliyet sahanız sınırlı değildir. Metanetle ve soğukkanlılıkla işlerinizi iyi niyetle neticeye vardırmaya himmet buyurunuz.’’
Gazi,” Sinirlisin, haklısın seni anlıyorum. Bundan sonra olacaklara da aldırma. Yetkin sınırsız. Bildiğin gibi devam et,” demek istiyordu.
Tekrar yazdı İnönü, kader arkadaşına:‘’Her dar zamanda Hızır gibi yetişirsin. Dört beş gündür çektiğim azabı tasavvur et. Büyük işler yapmış, yaptırmış bir adamsın. Sana bağlılığım bir kat daha artmıştır.Gözlerinden öperim, pek sevgili aziz kardeşim, aziz şefim.’’(Lozan 20 Temmuz 1920)
Antlaşmalar tamamlanmıştı. İnönü antlaşmayı meclis adına imzalama yetkisi istedi.
Meclis (Rauf Orbay)yine savsakladı.İnönü durumu Mustafa Kemal’e bildirdi.Mustafa Kemal meclisi ikna etti.Ve imza yetkisini, ‘’Millet ve hükumetin zatıalilerine tevcih etmiş olduğu yeni vazifeyi muvaffakiyetle itmam buyurdunuz,’’ diyerek, bizzat kendisi verdi.
İnönü Antlaşmayı imzaladı ve bir telgrafla Hükumete bildirdi.Rauf Orbay, telgrafı sabah erkenden Mustafa Kemal’e götürdü ve kutladıktan sonra, istifa dileğini bildirdi.Mustafa Kemal çok üzüldü ve problemlerin aşılabileceğini söylemeye çalıştı. Ama Orbay kararlı idi.
Mustafa Kemal, ‘’Bari, Paşa’yı Ankara’ya dönüşünde karşılasaydın,’’ dedi. Ama Orbay, ‘’Ben İsmet’le yüz yüze gelemem. Kendime hakim değilim, yapamam,’’ diyerek, aynı gün görevi bıraktı ve Ankara’dan ayrıldı.
İstifasının kabulünü ve devir teslimi bile bekleyemedi.
İKİ SARHOŞ, TAPUYU ALMIŞ, İÇERİYE DE, DIŞARIYA DA GÖSTERMİŞTİ.
AMA KİM BİLİR, BELKİ DE,
