Osmanlı döneminde Ankara’dan sonra doğuya demiryolu hattı yoktur. Neden mi? Rusya yasaklamıştır da ondan. Çünkü 1700 lerin sonlarında Osmanlı artık büyük güçlerin nüfuz alanındadır. Onların her isteği emir telakki edilmektedir.
Şevket Süreyya Aydemir, yedek subay olarak Sarıkamış birliklerine atanır. Yanında bir arkadaşıyla alırlar İstanbul’dan bileti, çıkarlar Haydarpaşa’dan yola. Ulukışla’da inerler trenden. Yayan yapıldak, tam 3 aylık bir yolculuk sonrası ulaşırlar Sarıkamış’a.
Peki, askeri birlikler teçhizatı, topu tüfeğiyle ne kadar sürede ulaşır? Bu mesafede askeri birliklere ilaç, gıda, giyim vb. lojistik destek nasıl verilir? Bunlara bir de Enver Paşanın hayalleri, hırsı, yetersizliği vb. eklenirse zafer mümkün müdür?
Bu sorunu bilen Cumhuriyetin kurucuları için bu demiryolu ülkenin geleceği açısından hayati önemdeydi. Bir yanda Osmanlı borçları ödenirken, diğer yandan 1930 Dünya ekonomik bunalımına rağmen “Bir Karış Fazla Şimendifer” sloganıyla ne pahasına olursa olsun yapılacaktı.
Ankara-Sivas hattı bitirilir. Başbakan İnönü, 30 Ağustos 1930’da açılışta çocuklar gibi şendir, mutludur. Sanki 1. ve 2. İnönü zaferlerini tekrar kazanmış gibi bayram eder.
1930'lu yıllar, gelelim Sivas-Erzincan hattı efsanesine.
Resmini gördüğünüz yer Sivas /Erzincan demiryolunun geçtiği Kemah/Güllübağ Boğazı. Bu mucizevi eserin yapımı tamamen insan gücüyle, 6 yılda (1933-1939) tamamlandı.
Dağlar Karasu'ya dik iniyor. Resimdeki üç tünel gibi, tam 138 tünel ve 22 demir köprü var. Kayaların delinerek ya da nehirdeki köprülerle geçilerek yapılmış bir demiryolu.
Bu zor demiryolu ihalesine bir Alman Şirketi 67 milyon lira teklif vermiş, sonra yaptığı incelemeler sonucunda yapamayacağını düşünerek ihaleden çekilmiştir.
İhale 52,1 milyona SIMERYOL adlı Nuri Demirağ'in şirketine verilmiştir. Nuri Demirağ hattı altı parçaya bölerek taşeron firmalara yaptırmıştır.
İnşaat malzemeleri nehir üzerinde "Kelek" denilen sallarla taşınmıştır. İnşaatta kullanılan 3 bin ton çimento, raylar, köprü demir ve kalıpları Sovyetler Birliği'nden alınmıştır.
Mühendislerden Yahya Bey, tünelin birini söz verdiği tarihte yapamadığı için intihar etmiş, mezarı, “Yahya Bey”ismiyle o tünelin önüne yapılmıştır.
Birinci Dünya Savaşı ve sonrasında, askerlik çağına gelmiş, 1869-1895 yılları arası 26 yılda doğan erkeklerin tamamı askere alınarak genel seferberlik ilan edilmiş.
12 yıl süren savaşların sonunda psikolojik tükenmişlik, iaşe ve lojistik sorunları, salgınlar, vb. tüketmiş Anadolu’yu. O bitmiş tükenmiş haliyle ekonomik seferberlik ve demiryolu efsanelerini yaratan Cumhuriyet!
Selam olsun sana! Ne mutlu, ahde vefa duygusuyla senin kıymetini bilenlere!
23 Ağustos 2025.
Mahmut TEBERİK
